Bu yazımız birçok kadının genç kızlık döneminden menopoz dönemine kadar sıklıkla karşısına çıkan kimi zaman kasık ağrısı kimi zaman adet düzensizliği kimi zamanda hamile kalma sorunlarına neden olan yumurtalık kistleri hakkındadır.

Bu yazıda;

yumurtalık kistlerinini belirtileri,

 yumurtalık kisti nedenleri,

 yumurta kistleri çeşitleri,

yumurtalık kistlerinin bitkisel ya da ilaç tedavileri,

ve Kapalı ameliyat ( Laparoskopi ) ile tedavisi konularında açıklamalar yer almaktadir.

Yumurtalık kisti nedir?  Yumurtalık Kisti neden olur?

• Kistler,  içi su dolu  keseciklerdir. Etrafı zar şeklinde  kist duvarı ile çevrilidir. Yumurtalık kistleri çoğunlukla  zararsızdırlar.
• Yumurtalıklar normal adet gören bayanlarda yapısal yumurta kisti geliştirirler.
• Adetin bitmesi ile yumurtalıkta bulunan yumurta hücrelerinden biri büyümeye başlar ve kist halini alır. Bu kiste “folikül” adı verilir.
• Adetin ortalarında bu kist patlayarak içerisinde bulunan yumurta hücresi  tüplere atılır.
• Bu patlama esnasında çoğu zaman karın içine çok az bir kanama olur ve vücut bu kanamayı kendisi sınırlandırır.
• Normalde  "folikül" adı verilen kistler yaklaşık 2 cm çapa erişince patlar,  içerisindeki yumurta tüpe atılır.
• Geride kalan boş folikül, “ Korpus Luteum”  adı verilen yapıya dönüşür.  Bu yapınında ameliyatla alınmasına gerek yoktur. Normal bir yapıdır.
• Diğer yandan bazen  yumurta içeren folikül adı verilen kistler patlayamaz ve aşırı büyüyen yumurtalık kistlerine dönüşür.  5-6 cm büyüklüğe kadar şişebilirler .Bunlara "Hemorajik kist" adı verilir. Bunların çoğu adetle atılır .Adet  döneminde ultrason yapılır . Atılmamış ve hala duruyor ise o zaman ağızdan ilaç tedavisi verilir. 

Yumurtalık kisti tanısı nasıl konulur?

• Genellikle  jinekolojik muayene esnasında tesadüfen tanı konulur. Vajinal yolla veya karından yapılan  ultrasonografi ile değerlendirme çoğu zaman kistin tipi ve kötü huylu olup olmadığı hakkında bilgi verir.
• Nadiren bilgisayarlı tomografi, MR gibi ileri tetkiklere ihtiyaç olur.
• Kistin iyi huylu ya da kötü huylu olduğunun ayırımında kanda tümör testleri yapılabilir. Yumurtalık kistlerinin çoğu iyi huyludur. Bu tümör testlerinden  Ca-125  özellikle yumurtalık kanserlerinde ve endometrioma denilen iyi huylu çikolota kistlerinde yükselebilir.
• Tüm bu değerlendirmelerle tanı konulamamışsa laparoskopi denilen  işlemle anestezi verilerek  bir kamera vasıtası ile kist değerlendirilebilir.

Yumurtalık Kisti Belirtileri  nelerdir?

• Yumurtalık kistleri çoğu zaman belirti vermezler. Aşağıdaki belirtilerden herhangi biri veya birkaçı bir arada görülebilir;
• Adet düzensizliği, lekelenme veya adet görememe
• Ağrılı adet görme
• Kasıklarda ağrı
• İlişki esnasında ağrı
• Karında şişlik
• Göğüslerde dolgunluk
• İdrar ve barsak şikayetleri
• Kilo alma
• Bulantı, kusma
• Tüylenme  artışı
• Gebe kalamama
• Ani şiddetli keskin karın-kasık  ağrısı

Yumurtalık kistinde Soğan Kürü Bitkisel Tedavi:

Son yıllarda yumurtalık kisti sorunu yaşayan hastaların çoğu ilaç tedavisi yerine soğan kürü başta olmak üzere bitkisel tedavilerle çözüm aramaktadırlar. Az öncede değindiğimiz üzere kistlerin çoğu adet döneminde kendiliğinden geçmektedir. Soğan kürü almasa da kaybolacaktır. Bu bitkisel tedavinin zararı olduğuna ya da etkili olduğuna dair bilimsel bir delil yoktur. İsteyen hastalar deneyebilir. Ama mide yakınması gibi başka bir sorun olursa küre devam edilmemelidir. 

Günümüzde soğan kürü kısırlık menopoz adet sancısı bağ ağrısı bel ağrısı sinuzit gibi birbiri ile ilgisiz birçok hastalık için denenmektedir. Bu küre olan inancı ve güveni sarsmaktadır. Çünkü hiçbir ilaç herşeye iyi gelmez. Bu nedenle önerimiz öncelikle etkinliği ispatlanmış ilaçların alınmasıdır. Bitkisel tedaviler bu tedavilere destek olarak denenebilir.

Yumurtalık Kistleri Tipleri nelerdir?.

Folikül Kistleri

• 20-50 yaş arasındaki bayanlarda görülen en sık rastlanan kist tipidir.
• Gelişen yumurta hücresinin çatlamaması ve büyümeye devam etmesi ile oluşur. Kenarları düzgün sınırlı, gergin ve içinde berrak sıvı içeren kistlerdir.
• Ultrasonda siyah olarak saptanırlar.  Genellikle 5 cmden küçük çapta olup  genellikle belirti vermezler.
• Bu kistler  doğum kontrol  haplarının 2-3 kutu kullanılması ya da  kendiliğinden kaybolurlar.  Tedaviye rağmen küçülmeyen ya da büyüme gösteren kistler için ameliyat gerekli olabilir.

Hemorajik Kist  – Korpus Luteum Kisti
Hemorajik Kist Neden olur?

• Yumurtlama sonrasında folikül, değişikliğe uğrayarak “Korpus Luteum”  adını alır ve hormon üretirler. Bu yapının aşırı büyümesiyle veya bu yapının içine kanama olmasıyla “Korpus Luteum Kistleri veya Hemorajik Kistler”  ortaya çıkar. Bu kistler folikül kistlerine göre genelde daha ağrılı ve büyüktürler.
• Kendiliğinden veya doğum kontrol ilaçları ile genellikle küçülürler.  
• Hormon salgılanmasına devam ettikleri  için adet gecikmelerine neden olabilirler.  
• Nadiren rüptür (kistin yırtılması, patlaması) veya torsiyon (kistin kendi etrafında dönerek kan dolaşımının durması) nedeniyle karın içerisine kanama ve şiddetli ağrı neticesinde bazen ameliyata kadar gidebilecek durumlara neden olabilirler.

Hemorajik Kist rüptürü

• Aşırı büyüyen kistin yırtılması ya da patlamasına   “Hemorajik Kist Rüptürü” denilir. Çoğu zaman karın boşluğunda yırtılmaya bağlı oluşan kanama kendiliğnden dursa da kimi zaman yaşamı tehdit edecek boyutlara erişebilir.

Kanamanın şiddetli olduğunu gösteren belirtiler;

• Soğuk terleme
• Genel durum bozukluğu
• Şiddetli kasık karın ağrısı
• Bulantı, kusma
• Çarpıntı
• Göz kararması
• Baş dönmesi

Hemorajik Kist Gebeliğe Engel mi?

• Hormon üretimine yol açabildiği için hemorajik kist varlığında gebelik oluşması güçleşebilir.

Hemorajik Kist Tedavisi:

• Bu kistlerin çoğu adetle kendiliğinden atılır. Çoğu zaman ameliyat gerektirmez. Kist kendi etrafında dönerse, şiddetli kasık ağrısı yaparsa, kanser şüphesi varsa Laparoskopi ile alınabilir.
• Ağrı yok ise ilac verilmeye bile gerek yoktur. Kendiliğinden kistlerin geçmemesi durumunda kısa sureli ilaç tedavileri ile kistler çoğu zaman kaybolur.
•  

Endometrioma (Çikolata Kisti)
Sıklıkla ağrılı adet görme, birliktelik esnasında ağrı, gebe kalamama, kasık ağrısı gibi yakınmalara neden olabilirler.

Nedeni;  Rahmin  iç kısmını kaplayan endometriyum adı verilen  dokunun yumurtalıklar üzerine yerleşerek burada çoğalmasıdır.  Yumurtalıklara göç eden  endometriyum dokusuna “endometriozis” adı verilir.  Küçük noktasal olan endometriozis odakları zamanla  kendi içine kanayıp içi koyu kahverengi  içerikli  kist  haline döner. Ve  bu  oluşan kistik oluşuma endometriyoma  adı verilir.

Kistin içi koyu kahverengi sıvı ile doludur. Bu nedenle “çikolata kisti” de denilir.

Endometriozis karın içi organlarını, yumurtalıkları, tüpleri birbirlerine yapıştırabilir. Bu yapışıklıklar kasık ağrılarına  ve gebe kalmamaya neden olabilir.

Bu konuda daha fazla bilgi için lütfen aşağıdaki linki tıklayınız: 

https://www.zekisalar.com/tr/article/desc/52202/endometriozis-cikolata-kisti.html

Dermoid Kist (Teratom)

•  20 yaşından küçüklerde en sık görülen tümördür. Bu  kistler  kıl,saç, kemik, diş ve yağ gibi dokular içerebilir. Bu nedenle dermoid kist tanısını koymak ultrasonografi ile kolaydır.
• Bu kistler yumurtlama dönemiyle ilgili bir sorundan değil  hasta daha anne karnında iken  meydana gelen  sorunlardan dolayı  ortaya çıkar. Kist tespit edildiğinde  laparaskopik yolla kapalı yöntemle yumurtalığa zarar vermeden ve içerisindeki kıl, saç, yağ ve diş gibi oluşumlar karın içine dağılmadan dikkatlice çıkartılmalıdır.
• Dermoid kist %12 oranında her iki yumurtalıkta da görülebilir. Bu nedenle diğer yumurtalıkta çok dikkatli değerlendirilmelidir.

Kistadenom

• Yumurtalık dokusunu dıştan saran yüzey tabakasından gelişen iyi huylu tümöral yapılardır.

Yumurtalık Kisti Patlaması nasıl olur?

• Kistler daha öncede sözü edildiği üzere içi sıvı dolu keseciklerdir. Etrafı zar ile çevrilidir. Zamanla sıvı içeriğinin artması ya da ince zar yapısının incelmesi sonucu nadiren kistler açılabilir. Bu durumda kist içeriği, sıvı karın içine dökülür. Bu da ani çok şiddetli karın ağrısı ile kendini belli eder.

Yumurtalık Kistleri Kanserleşir mi?

• Yumurtalık kistleri % 80- 85 olasılıkla  iyi huyludur .
• Ancak aşağıdaki hallerde kistin kötü huylu olabilme ihtimali artar:
• İleri yaşlarda ortaya çıkan kistler,
• Her iki yumurtalıkta kist varlığı,
• İçi sıvı dolu kist yanında  solid (katı, patates gibi içi dolu) yapının saptanması,
• Etrafa yapışık, kenarları, sınırları düzensiz  kistler,
• Hızlı büyüme gösteren kistler,
• Birden fazla sayıda, içlerinde katı kısımlar bulunan kistler,
• Karın içinde sıvı birikmesine (asit) neden olan kistler,
• Takiplerde kendiliğinden kaybolmayan veya büyüme gösteren kistler,
• Tümör markeri adı verilen  kan testlerinde yükselmelerle beraber olan kistler.
   
• Yumurtalık kistinin kanser olduğundan şüphelenilmesi durumunda ameliyatın, deneyimli kadın doğum uzmanı tarafından ve ameliyat esnasında alınan parçanın hemen tanısını koyup iyi ya da kötü huylu olup olmadığı bilgisini verebilen (Frozen Patoloji)  bir merkezde yapılması gerekir.
• Ameliyat esnasında hemen inceleme yapılarak kötü huylu olduğu saptanırsa ameliyatin içeriği genişletilir. Lenf bezlerinden biyopsi yapmak gerekebilir.

Yumurtalık Kistinin Torsiyonu ne demektir?

• Kistin kendi etrafında dönerek kendi kan dolaşımını bozmasıyla ortaya çıkar. Kan dolaşımı bozulur ve dokular canlılığını yitirir.  Bu oldukça ağrılı bir durumdur.
• Torsiyon riski özellikle çapı büyük kistlerde ve dermoid kistlerde daha fazladır.
• Bu durumda operasyon için erken davranılmalıdır. Laparoskopi tercih edilmelidir. Gecikilirse yumurtalık kaybedilebilir.

Yumurtalık Kistleri Ameliyatı nasıl yapılır?

• Kistin boyutu, ultrason görüntüsü, iyi yada kötü huylu olma şüphesine göre cerrahi yöntem seçimi yapılır.

Laparoskopi ile yumurtalık kisti ameliyatı

• Yumurtalık kistlerinde ilk tercih olmalıdır.
• Çok büyük kistler, kanser ihtimali yüksek kistler dışındaki  kistlerde her zaman tercih laparoskopi denilen kapalı endoskopik yöntemdir.
• Göbek deliğinden ve 1-2 tane karın cildinden 1- 2 cm lik kesilerle ameliyat gerçekleştirilir.
• Karın içerisine karbondioksit gazı verilerek kamera yardımı ile kapalı yöntemle kist çıkarılır. Hasta  4 saat sonra ayağa kalkar bir şeyler yer içer, ortalama 1 gece hastanede kalır.
• Bu yöntem daha az ağrılı olup, hastanede yatış süreleri ve işe dönüş süreleri daha kısadır.
• Ciltte çok küçük izler kalır, hasta spora devam edebilir. Bu ameliyat sonrası hastlarda omuz ağrısı olabilir.  Estetik olarak açık ameliyata (Laparatomiye) göre sonuçları daha iyidir.

Op Dr Zeki Salar, Memorial Ataşehir Kadın Doğum ve Tüp Bebek Merkezi, İstanbul